Patiënten zelf de regie geven, is dit altijd mogelijk en wenselijk? In de psychiatrie komt het voor dat patiënten verward zijn of zich in een waanwereld bevinden. De regie bij de patiënt leggen lijkt dan niet de meest voor de hand liggende optie, toch is dat juist de norm. Frank van Es, psychiater in het Universitair Centrum voor Psychiatrie (UCP) van het UMCG, legt uit hoe dit zit.
Eigen regie over je brein
‘Er is een verschil tussen een aandoening aan je grote teen of een aandoening aan je brein, want je brein dat ben je zelf, dat is je identiteit.’ Om rekening te houden met de impact daarvan zal een psychiater de wensen van de patiënt intensief verkennen. Frank noemt dit ‘kenmerkend voor het vak’. ‘Als je een behandeling geeft die ingrijpt op het brein, is eigen regie van de patiënt noodzakelijk, want mensen nemen alleen medicijnen in of volgen psychotherapie als zij ervan overtuigd zijn dat dit noodzakelijk is voor hun welzijn.’
In gesprek
Psychiatrische problemen kunnen gedurende het hele leven op allerlei manieren weer opduiken en de behandeling is daarom vaak complex en duurt soms meerdere jaren. Daarnaast kan de ziektelast per persoon erg verschillen. ‘Je kan als behandelaar nooit bepalen wat voor de patiënt het meest belangrijk is, welke problemen diegene als meest vervelend ervaart, en tegen welk deel van behandeling diegene het meest op ziet.’ Frank vindt het daarom essentieel om samen met de patiënt de voor- en nadelen van verschillende mogelijkheden voor behandeling te verkennen.
‘Jij bent de patiënt’
Dat gesprek aangaan is vaak niet makkelijk. ‘Jij bent toch de dokter?’ hoort Frank regelmatig als hij behandelopties voorlegt. Waarop hij wel eens reageert: ‘Dat klopt, maar jij bent de patiënt!’ ‘Niemand vindt het prettig om verantwoordelijk gesteld te worden voor een probleem waar je nog helemaal geen grip op hebt, maar tegelijkertijd wil niemand ongevraagd zijn leven lang bij de hand genomen worden’, legt Frank uit. Door te luisteren en vragen te stellen probeert hij verbinding te maken en te ontdekken waarvoor de patiënt bij hem is gekomen. Dit wordt hulpvraagverheldering genoemd. ‘Waar heeft u nu het meeste last van?’, ‘wat zou u daar zelf aan kunnen doen?’ en ‘welke hulp heeft u van mij nodig?’, zijn voorbeelden van vragen die Frank stelt. Als duidelijk is welke hulp de patiënt nodig heeft, gaat hij verder in gesprek over de aanpak en hij blijft dit doen gedurende de behandeling.
Experts in eigen ziekte
Frank en zijn collega’s in het UCP leiden patiënten op tot deskundigen in hun eigen ziekte. ‘Het is belangrijk dat ze leren hoe ze hun problemen kunnen begrijpen en hun veerkracht kunnen vergroten’, vindt hij. Hierdoor kunnen patiënten hem soms precies vertellen wat het beste is om te doen. ‘Laatst vertelde een patiënt dat hij wil stoppen met medicatie. Hij wist dat ik zijn keuze serieus zou nemen.’ Dit betekent niet dat Frank niks meer in te brengen heeft: ‘Ik heb meestal wel een nieuwe overweging over de risico’s van die keuze of een suggestie voor een alternatief, waar de patiënt nog niet bij had stilgestaan. Zo ontstaat nog wel eens twijfel en kantelt het plan. Daar hebben we het dan over. We houden dus samen regie over het proces. Juist omdat patiënten zo grondig nadenken over hun symptomen en hun dossier door en door kennen, kom ik vaak weer op nieuwe ideeën.’
Als eigen regie onmogelijk lijkt
Soms zijn patiënten erg verward, bijvoorbeeld tijdens een psychose. ‘Iemand heeft dan geen controle meer over zijn gedachten en emoties, en heeft vaak wel door dat hij het niet meer goed overziet, maar probeert toch vast te houden aan een strohalm’, legt Frank uit. In deze situaties zoeken patiënten wanhopig naar een oplossing voor hun probleem. ‘Ik heb soms te maken met mensen met bijzondere overtuigingen, die vooral boos zijn over de tegenwerking door anderen die zij hebben ervaren.’ Hij geeft een voorbeeld van iemand die zich bedreigd voelt door achtervolgers: ‘Als je bedreigd wordt, dan moet je niet bij een dokter zijn, maar bij een politieagent, toch? Maar, daar is de patiënt al geweest en daar werd de bedreiging niet serieus genomen. Er is kennelijk een reden waarom diegene toch bij mij is gekomen. En dat is het begin van het gesprek waaruit uiteindelijk een hulpvraag gevormd kan worden, maar dit is soms erg zoeken.’
Regie bij verplichte zorg
Frank vindt eigen regie de norm en verplichte zorg de uitzondering. Maar, er zijn ook situaties waarin het nauwelijks mogelijk is om de patiënt de regie te geven, zoals bij ernstig gevaar waarvoor verplichte zorg noodzakelijk is. ‘Het behandelteam probeert de zorg dan zo goed mogelijk te laten aansluiten bij de wensen die de patiënt aangaf in goede gezondheid en die de familie aangeeft; we kunnen bijvoorbeeld rekening houden met de angst voor bepaalde bijwerkingen. Zo gauw het maar even kan geven we weer regie terug.’ Ook legt hij uit dat patiënten vaak begrip tonen voor zijn beslissing om verplichte zorg te geven. ‘Opvallend vaak herstelt ook de samenwerking met de patiënt, het behandelcontact. Vervolgens kunnen we de patiënt vragen om aan te geven hoe we een volgende keer beter kunnen aansluiten; diegene houdt zo ook de regie op momenten dat beslissingen door anderen worden overgenomen.’
Bron: umcg.nl
